Mula Smokey Mountain hanggang Happy Land

Litrato mula sa internet. CTTO (Credit to the owner).

MULA SMOKEY MOUNTAIN HANGGANG HAPPY LAND

Munting saliksik at sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ilan sa mga kasapi ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML) ay nakatira sa Happyland sa Brgy. 105 sa Tondo, Maynila. Sinasabing ito ang kilalang Smokey Mountain noon, o yaong bundok-bundok na basura, na kaya tinawag na Smokey Mountain ay dahil sa nakasusulasok na amoy ng sunog na basura rito.

Paano nga ba ito tinawag na Happy Land, o sa wikang Tagalog ay Masayang Lupain? Gumanda na nga ba ang buhay ng mga maralitang nakatira rito kaya masaya na sila't tinawag itong Happy Land? 

Subalit batay sa pananaliksik, ang pinagmulan ng salitang Happy Land ay hindi Ingles, kundi ito'y salitang Bisaya na HAPILAN, na ibig sabihin ay lugar na mabaho dahil sa basura. Ganito ipinaliwanag ito sa isang akdang nakita ko sa internet. "The name “Happyland” is derived from the Visayan dialect’s name for smelly garbage: Hapilan, a slum made up of many mini dumpsites put together. The most common type of trash seen here is from the large fast food chain in Philippines Jollibean, where the scavenger sort the different types of packaging and leftover food from cups to straws to spoons.The leftover food gets recooked into ‘pag pag’ and is actually re-consumed by the scavengers."

Ayon sa pananaliksik, tinanggal na ang Smokey Mountain sa Tondo, subalit lumikha naman ng isang bagong Smokey Mountain na naging tirahan ng mga walang matirahan, na animo'y naging kampo na ng mga nagsilikas sa kung saan-saan at doon nakakita ng pansamantala, kundi man, pirmihang matutuluyan. Bukod sa Hapilan ay may tiatawag pa umanong lugar na Aroma. O marahil iba pang katawagan iyon dahil sa amoy o aroma ng lugar.

Maraning maliliit na tambakan ng basura sa lugar. At ang karaniwan ummanong basura roon ay mula sa mga pagkaing itinapon na o tira-tira mula sa mga fast food, tulad ng Jollibee, kung saan pinipili ng mga magbabasura ang iba't ibang nakabalot at tira-tirang pagkain. Ang mga tira-tira, o yaong hindi naubos, ay ipapagpag muna upang bakasakaling malaglag ang anumang dumi, halimbawa sa tirang pritong manok. Tapos ay huhugasan ito at muling iluluto. Dahil ipinagpag muna kaya tinawag na PAGPAG ang mga pagkaing ito.

Kung nakapunta ka na rito, o sa mga lugar na malapit dito, maraming itinitindang pritong manok, na kung kinain mo'y para ka na ring nasa Jollibee. Subalit pagpag na pala iyon.

Sa hirap ng buhay at nasa sentro ka pa ng kapital ng bansang Pilipinas, gayon ang buhay ng mahihirap na tao roon. Namumulot ng basura subalit namumuhay ng marangal. Mahirap man, kapit man sa patalim, subalit doon nila binuo ang kanilang pamilya at mga pangarap. Sa kabila ng hirap, nakakangiti, na animo'y paraiso kaya tinawag na Happy Land. Tanda nga ba iyon ng pagiging resilient ng mga Pinoy, o dahil wala na silang mapuntahan, kaya kahit ayaw nila roon ay nagiging kontento na rin doon. Marahil, naiisip nila, nabubuhay man silang mahirap, subalit may dignidad. Ika nga sa awitin ni Freddie Aguilar:

"Ako'y anak ng mahirap

Ngunit hindi ako nahihiya

Pagka't ako'y mayroon pang dangal

Di katulad mong mang-aapi."

Nawa’y maging tunay na masaya o happy ang mga taga-Happy Land. Hangad kong matagpuan nila rito ang pangarap na kaalwanan at kaginhawaan, at kapayapaan ng kanilang puso. At sana’y hindi na maging tapunan ng basura ang kanilang lugar.

Pinaghalawan:

https://ph.theasianparent.com/teach-kids-genuine-compassion

https://www.lydiascapes.com/happyland-philippine-slums-in-manila/

https://glam4good.com/they-call-this-happy-land-a-heartbreaking-view-from-inside-manila-slums-on-thanksgiving-day/

* Ang akdang ito'y unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Oktubre 16-31, 2020, pahina 14-15.    

Gaano nga ba kahalaga ang puno?

Gaano nga ba kahalaga ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa akin ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa iyo ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa atin ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa mundo ang puno?

ang mga puno'y nagbibigay ng lilim sa labas

ang mga puno'y tahanan ng hayop na ilahas

ang mga puno'y maraming binibigay na prutas

tulad ng bayabas, kalumpit, duhat, sinigwelas

ang mga puno'y nagbibigay ng kahoy sa madla

ang mga puno'y pananggalang sa mga pagbaha

ang mga puno'y tagapagligtas mula sa sigwa

tulad ng punong dita nang si Ondoy ay nagwala

ganyan kahalaga ang mga puno sa daigdig

kaya mga daing nila'y ating bang naririnig?

pag nawala ang puno'y walang huni ng kuliglig

halina't puno'y alagaang nagkakapitbisig

- gregoriovbituinjr.

Ang nag-iisang mais sa gilid ng kalsada

namunga na rin ang mais sa gilid ng kalsada

nag-iisa ang mais na iyon, walang kasama

nabuhay ng ilang buwan sa kanyang pag-iisa

sa kabila ng kalagayan,  nakapamunga pa

tulad din ng makatang kumakatha sa kawalan

may nakakatha sa umaga man o sa kadimlan

may katha sa sinag ng araw o patak ng ulan

lagaslas man ng tubig o kalagayan ng bayan

ang introvert nga akala mo'y may sariling mundo

tulad ko'y kayrami rin palang inaasikaso

laging may ginagawa, masaya mang nagsosolo

siyang may buti ring ambag sa mundo't kapwa tao

O, mais, mag-isa ka mang tumubo sa lansangan

subalit namunga ka pa't nagbigay-kasiyahan

ako'y nagpupugay sa iyong angking katatagan

tanging alaala'y larawan mong aking kinunan

- gregoriovbituinjr.

Ang mga bakod na ekobrik

nasulyapan ko lang ang mga bakod na ekobrik

habang naglalakad sa isang makipot na liblib

di papansinin kung di mo ito tinatangkilik

na kolektibong ginawa ng may pag-asang tigib

sinong nag-isip ng ganitong kapakinabangan

kundi yaong gustong malinis ang kapaligiran

kundi yaong ayaw na mga isda'y mabulunan

ng sangkaterbang plastik sa laot ng karagatan

mapapalad ang nakatira sa liblib na iyon

na sa tagalungsod na tulad ko'y malaking hamon

tambak-tambak ang plastik na sa lungsod tinatapon

anong gagawin ng kasalukuyang henerasyon

halina't pageekobrik ay ating itaguyod

sa mga libreng oras ay dito magpakapagod

kay Inang Kalikasan nga'y tulong na nating lugod

tayo nang magekobrik kaysa laging nakatanghod

- gregoriovbituinjr.

Ang mga cactus na parang terra cotta warriors

nilagay sa sanga ng dragonprut ang mga cactus

nahahilera silang animo'y kawal na lubos

animo'y terra cotta warriors ang pagkakaayos

na kung may labanan ay di mo basta mauubos

O, kaygandang pagmasdan ng mga cactus na iyon

sa pabula nga'y mapagsasalita sila roon

na pawang mga mandirigmang naligaw lang doon

di upang lumaban kundi magpahinga't limayon

napakaayos ng kanilang pagkakahilera

bagamat mga cactus ay di naman namumunga

mahal man pag binili'y maganda naman sa mata

animo sa iyong bahay ay may mga bantay ka

mga mandirigmang cactus, huwag munang sumugod

alamin muna anong isyung itinataguyod

karapatan ba ng kapwa'y sasagasaang lugod

kung walang katuturan ay huwag magpakapagod

- gregoriovbituinjr.

* kuha ang mga litrato sa Living Gifts Nursery na hardin ng samutsaring cactus sa Barangay Alno, La Trinidad, Benguet, 10.10.2020

Basurahan para sa plastik na ieekobrik

may mga basurahan nang para sa nabubulok

panis na pagkain, pinagbalatan ipapasok

basang papel, dahong winalis, huwag magpausok

magsunog ng basura'y mali, dapat mong matarok

may para rin sa di nabubulok na basurahan

styrofoam at gawa sa gomang pinaggamitan

boteng babasagin, sa pagkain pinagbalutan

ibat't ibang uri ng plastik ay ilagay diyan

ngunit may basurang mabebenta't magagamit pa

boteng di pa basag, tuyong karton at papel, lata

aluminum, bakal, at anupang baka mabenta

iyan ang tinatawag na "may pera sa basura"

dapat may basurahang pinagbukod ang plastik

mayroong basurahang para sa single use plastic

ang mungkahi ko namang sa utak ko'y natititik

may basurahan para sa mga ieekobrik

tuyong plastik at boteng plastik ang lalamnin niyon

sa mga eskwelahan ay may karatula doon

tuyong plastik at boteng plastik lang doon itapon

sa mungkahing ito sana'y maraming sumang-ayon

- gregoriovbituinjr.

Kung ako'y isang halaman

ani misis, mahilig siya sa mga halaman

kaya samutsari ang tanim sa kapaligiran

napag-usapan matapos manggaling sa cactusan

samutsari nga ang cactus sa aming napuntahan

kung ako'y isang halaman, na halimbawa'y cactus

na bihira mang makita'y di nagpapabusabos

nabubuhay sa malayong liblib, kahit hikahos

nasa ilang man, matinik akong dapat matalos

kung ako'y isang halamang kapara'y gumamela

mga nektar ng bulaklak ko'y ibibigay ko na

sa paruparo't bubuyog ng libre't anong saya

na kahit munti'y may naitulong din sa kanila

baka mabuting itulad sa talbos ng kamote

na madali lamang patubuin sa tabi-tabi

na lunas sa gutom kung sa kagipitan sakbibi

at maaari pang isahog sa ibang putahe

kung ako'y isang halamang pipitasin ni misis

ang iwing buhay ko'y iaalay nang walang amis

halimbawa ako'y ang kamatis na walang hapis

anong ligayang ang naranasan ko'y anong tamis

- gregoriovbituinjr.

* kuha ang mga litrato sa Living Gifts Nursery na hardin ng samutsaring cactus sa Barangay Alno, La Trinidad, Benguet, 10.10.2020

Dalawang nais kong disenyo sa tshirt

dalawang klaseng disenyong nais kong ipagawa

tatak sa tshirt na itinataguyod kong kusa

na sumasalamin sa pagkatao, puso't diwa

baka pag nabasa ng iba'y humanga sa likha

sa tshirt ay nakatatak ang tinahak kong daan

ang isa'y pagiging vegetarian at budgetarian

habang ang isa'y prinsipyong niyakap kong lubusan

na unang taludtod ng Kartilya ng Katipunan

una, "Ang buhay na hindi ginugol sa malaki

at banal na dahilan ay kahoy na walang lilim

kundi man damong makamandag", sa ikalwa'y sabi

ako'y isang vegetarian at budgetarian na rin

dalawang diwa, dalawang tatak ng pagkatao

na kaakibat ng yakap kong adhika't prinsipyo

kung ikaw naman, ipalalagay mo kaya'y ano

sa tshirt na sumasalamin sa personahe mo

- gregoriovbituinjr.

Iekobrik din ang mga cotton bud na plastik

anong gagawin sa mga cotton bud na plastik

ang tumangan sa bulak, ito ba'y ieekobrik

oo naman, bakit hindi, huwag patumpik-tumpik

di ba't sa laot, cotton bud din ay namumutiktik

dapat lang may disiplina kung popokus din dito

baka mandiri sa cotton bud na mapupulot mo

kailangan ng partisipasyon ng mga tao

upang sila na ang magekobrik ng mga ito

tipunin muna ang cotton bud nilang nagamit

at isiksik nila ito sa isang boteng plastik

sa kalaunan, ito'y mapupuno't masisiksik

mabuti na ito kaysa basurahan tumirik

simpleng pakiusap, iekobrik mo ang cotton bud

lalo't plastik ito't lulutang-lutang pa sa dagat

baka kaining isda'y may plastik na nakatambad

iyon pala'y cotton bud mong binalikan kang sukat

- gregoriovbituinjr.

* unang nakita ang litrato ng sea horse mula sa isang seminar na dinaluhan ko noon, at hinanap muli sa internet

Huwag manigarilyo sa C.R.

huwag ka raw manigarilyo doon sa kubeta

at baka may nagbabawas doong may asma pala

maliwanag iyang mababasa sa karatula

kaya igalang ang karapatan sinuman sila

naisip ko lang naman, di ba't ang kubeta'y kulob

walang hangin, pag hinika ka'y baka masubasob

kaya pag-iingat sa kapwa'y gawing kusang loob

marahil gawin natin itong may pagkamarubdob

bakit sa kubeta pa? wala bang ismoking erya?

o baka mas maganda'y huwag manigarilyo pa

upang kapwa'y di na mausukan ng sunog-baga

maliban kung di magyosi'y kapusin ng hininga

bawat isa'y karapatan ang malinis na hangin

ayos lang kahit umutot ngayong may COVID-19

sakaling mapayosi ka'y huwag ka lang babahing

at baka magalit kahit dalagang anong lambing

- gregoriovbituinjr.

Ang punong Apitong

itong Apitong pala'y isang katutubong puno

sa bansa, tulad ng nara, buti'y di pa naglaho

kayrami raw noon nito, mura't di manlulumo

ginagamit noon sa mga silya ng maluho

panahon ng Hapon, kilala ang silyang apitong

pati mga lamesa'y yari rin sa kahoy niyon

dingding man at kisame'y apitong din yari noon

apitong din ang bubong bago sasa'y ipapatong

taas nito'y umaabot pa sa limampung metro

na sa tayog ay sadya mong titingalain ito

sampu hanggang dalawampung taon ang tagal nito

kaya dapat talagang pangalagaan din ito

may mga apitong daw sa bundok ng Syera Madre

na sana'y di basta kalbuhin ng mga salbahe

dapat magtanim ng apitong na malaking silbi

pagkat katutubong punong dapat ipagmalaki

- gregoriovbituinjr.

* Ang litrato ay kuha sa aklat na Philippine Native Trees 101, pahina 50.

Sampares na gwantes

sampares na gwantes, binili kong bente pesos lang
sa sarili'y tanging regalo noong kaarawan
biro nga, kaybabaw daw ng aking kaligayahan
sa mumurahing regalo'y agad nang nasiyahan

bakit, ano ba ang malalim na kaligayahan?
ito lang ang naitugon kong dapat pagnilayan
malaking tulong sa ekobrik ang gwantes na iyan
lalo't ako'y namumulot ng plastik kahit saan

isip ko lagi'y maitutulong sa kalikasan
pagkat basura'y naglipana sa kapaligiran
nasa diwa'y paano tutulong ang mamamayan
kundi ako'y maging halimbawa sa misyong iyan

sa pageekobrik ang gwantes ay dagdag ko naman
pagkat proteksyon sa sarili munting regalo man
lalo sa sakit na makukuha sa basurahan
di ba't mabuting may gwantes kaysa kamayin ko lang?

- gregoriovbituinjr.

Labingpitong ekobrik sa mahigit isang buwan

labingpitong ekobrik sa mahigit isang buwan

boteng plastik ng Cobra energy drink ang nilagyan

upang pantay-pantay kung gagawin nating upuan

mga ito'y pagdidikitin ng silicon sealant

dapat patigasing parang brick upang di magiba

at magkaroon ng silbi ang iyong mga likha

sinisingit man ito sa iba pang ginagawa

halimbawa'y pagsasalin ko't pagkatha ng tula

bigat nito'y sangkatlo ng orihinal na timbang

pag pinisil, matigas, purong plastik man ang laman

upang pag ginawa mo itong mesa o upuan

ay di ito agad tutumba, di ka masasaktan

tambak-tambak ang plastik, problema ito ng mundo

pag namingwit nga, mayorya'y plastik ang nabingwit mo

lalo ngayong may COVID-19, plastik na'y nauso

munting tulong lamang ang pageekobrik na ito

- gregoriovbituinjr.

Malilikhang ekobrik ay gagawing istruktura

malilikhang ekobrik ay gagawing istruktura

maaari kang gumawa ng ekobrik na silya

na magagamit mo halimbawa sa paglalaba

o kaya'y sa pagsusulat, ekobrik na lamesa

kailangan lang, laging malinis ang mga plastik

minsan, nilalabhan ko pa ang napulot kong plastik

banlawan, patuyuin bago gupitin, isiksik

sa boteng plastik din at patitigasing parang brick

dapat malinis ang plastik upang walang bakterya

sa loob, pagkat kung meron, baka makadisgrasya

sisirain lang nito ang nagawang istruktura

ngunit kung sadyang marumi, gamitin na sa iba

kung marumi ang plastik, ibang istruktura'y gawin

ekobrik na di pangmesa't silya kundi panghardin

masira man ng bakterya, mapapalitan mo rin

isang paalala sa maganda nating layunin

malinis na plastik upang bakterya'y di tumubo

habang nawiwiling mageobrik nang may pagsuyo

hangga't maraming plastik, misyon ay di maglalaho

gagawin hanggang may ibang solusyong makatagpo

- gregoriovbituinjr.

Mag-iikot at mamumulot muli ng basura

mag-iikot at mamumulot muli ng basura

upang gawing ekobrik yaong plastik na makuha

ito ang ginagawa habang trabaho'y wala pa

di pa makaluwas para sa trabahong nakita

hangga't naririto pa sa sementeryong tahimik

mageekobrik muna't pupulot ng mga plastik

tulong na rin sa kalikasang panay ang paghibik

at mageekobrik akong walang patumpik-tumpik

kahit sa madaling araw, ako'y gupit ng gupit

gawa sa nalalabi kong buhay paulit-ulit

sayang man ang buhay sa sementeryong anong lupit

kampanya laban sa plastik ay di ipagkakait

kahit sa ekobrik, nais kong maging produktibo

gawa ng gawa, wala naman akong naperwisyo

mangangalkal muli ng basura doon at dito

ganito na ba ang buhay na kinakaharap ko

ito na ba ang repleksyon ng pagsisilbi sa bayan

magekobrik hangga't nasa malayong lalawigan

kwarantina'y talagang perwisyo sa kalusugan

na malaki ang epekto sa puso, diwa't tiyan

- gregoriovbituinjr.

mga plastik na naipon at ginupit ko, nakalatag muna habang pinatutuyo

mga ekobrik na nagawa, sa isang organisasyong napuntahan ko

kampanya laban sa single-use plastic, kuha ang litrato mula sa google

Pampalakas din ang hilaw na bawang

dapat magpalakas, kumain ng butil ng bawang

sa gabi't araw, nguyain kahit isang butil lang

pampalakas ng resistensya't katawang tigang

baka panlaban din sa coronavirus na halang

sa mahabang lakaran, bawang itong nginangata

tumibay ang tuhod, sa lakaran nga'y pampasigla

sa panahong kwarantina, ang pasensya'y humaba

dahil pampalakas itong sa atin kumalinga

dalawang butil ng hilaw na bawang kada kain

sa agahan, tanghalian, hapunan ay nguyain

hilaw mong ngangatain o kaya'y isangag mo rin

pampasarap din ang bawang sa niluluto natin

halina't palakasin ang ating pangangatawan

pampatibay ng buto, lunas din sa karamdaman

gamot sa alta presyon, maganda sa kalusugan

sa sakit ng ngipin nga'y mabisang gamot din naman

O, bawang, ikaw ay kasama na ng tao noon

narito ka na sa mundo sa ilang libong taon

inalagaan mo ang bayan noon hanggang ngayon

kaya alagaan ka rin ay isa naming misyon

- gregoriovbituinjr.

Ang punong anilaw

isang lugar sa Mabini, Batangas ang Anilao

na marahil ipinangalan sa punong anilaw

iniisip ko ngang makita rin ito't madalaw

di lang ang lugar kundi ang punong ito'y matanaw

ang anilaw ay kabilang sa katutubong puno

na marahil nanganganib na rin itong maglaho

sana'y muling magtanim nito ng buong pagsuyo

alagaang mabuti hanggang tuluyang lumago

punong ito'y tumataas ng dalawampung metro

diyametro nito'y nasa tatlumpung sentimetro

magagamit sa konstruksyon ang mga kahoy nito

mapagkukunan ng pulang tina ang balat nito

bulaklak ay manilaw-nilaw o mamula-mula

isang sentrimetro yaong haba ng tuyong bunga

mabilis tumubo sa mapagpalang magsasaka

mamadling at mamaued ang ibang katawagan pa

magtipon tayo ng binhi nito't ating itanim

magbunga't magamit ang kahoy na nagbigay-lilim

sa ating bukangliwayway bulaklay pa'y masimsim

mapalago umabot man tayo sa takipsilim

- gregoriovbituinjr.

* bahagi ng planong koleksyon ng tula ng ABC of Philippine Native Trees

* ang larawan ay mula sa aklat na Philippine Native Trees 202, pahina 17

Proyektong patula ng ABC of Philippine Native Trees

PROYEKTONG PATULA NG ABC OF PHILIPPINE NATIVE TREES

Munting sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Malaking karangalan sa akin na magawan ng proyekto dahil sa kaalaman ko sa pagtula. Ayon kay misis, nais ni Mam Ime sarmiento, na siyang nagproyekto ng tatlong serye ng aklat na Philippine Native Trees (PNT), na magkaroon ng ABC of Philippine Native Trees na kanilang isasaaklat. 

Nauna kong proyekto sa kanila'y pagsasalin sa wikang Filipino ng mga maiikling kwento hinggil sa mga puno, na sinulat sa Ingles ng ilang manunulat. Tatlong maikling kwento ang aking naisalin. 

Nang hinanap muli ako kay misis para sa proyektong ABC of Philippine Native Trees, aba'y nais ko agad itong simulan. Ang proyektong ito'y patula, kaya dapat kong basahin at aralin ang mga punong ito upang mas mabigyan ko ng buhay ang paglalarawan nito sa anyong patula. Ako na muna ang pipili ng mga puno. Sa ngayon, may kopya kami sa bahay ng dalawang aklat - ang Philippine Native Trees 101 at 202.

Ang PNT 101 ay nalathala noong 2012. Nagkaroon ako ng PNT 101 nang bigyan ako nito nang ako'y magsalita sa Green SONA (State of Nature Assessment) ng Green Convergence sa Miriam College noong 2012. Lumabas naman ang PNT 202 noong 2015, at ang PNT 203 noong 2018. Tinatapos pa sa kasalukuyan ang pagsasaaklat ng Philippine Native Trees 404.

Sa aklat na iyon, kapansin-pansing may dedikasyon sila para kay Leonard L. Co. Sa PNT 202 ay may apat na artikulong sinulat para sa kanya. Apat na awtor ng sanaysay sa siyam na pahina. Si Leonard L. Co ay napagkamalang rebelde ng mga militar at mag-isa lang siya nang siya'y pinaslang sa kagubatan ng Kananga, Leyte noong Nobyembre 15, 2010. Sa PNT 101 ay nakasulat, "the great Leonard Co, the country's foremost botanist ang taxonomist." Sa Wikipedia naman, si Co ang "foremost authority in ethnobotany in the Philippines." Kaya sa pagbabasa ko ng aklat na Philippine Native Trees ay makikita ko ang kanyang anino sa ilan sa mga punong ito.

Narito ang talaan ng mga napili kong punong gagawan ko ng tula, na karamihan ay mula sa aklat na Philippine Native Trees 202. Karamihan pala ng lugar sa Pilipinas ay mula sa pangalan ng puno, tulad ng Anilao sa Mabini, Batangas, ang Antipolo sa lalawigan ng Rizal, ang Betis sa Pampanga, na maraming kamag-anak na apelyidong Bituin din, ang Calumpit sa Bulacan, ang lalawigan ng Iloilo na katabi ng Antique na sinilangan ng aking ina, ang Pandakaki sa Pampanga na relokasyon ngayon ng mga tinulungan naming maralita sa grupo kong KPML, ang Tiaong sa Quezon, ang Talisay sa Batangas at Cebu.

Anilaw

Betis

Calumpit

Dita

E

F

Gatasan

Hagakhak

Iloilo

J

Kahoy Dalaga

Lamog

Marang

Nara

Otog-Otog

Pandakaki

Q

Rarang

Subiang

Tiaong

Upas

V

White Lauan

X

Yellow Lanutan

Zambales pitogo

Maaaring mabago ang talaan ng mga puno habang nagtatagal. Baka kasi mas may kilalang puno na dapat ko munang itula. Halimbawa, imbes na Anilaw ay Atis, imbes na Betis ay Bayabas, imbes na Subiang ay Santol o Sinigwelas. Di naman maaaring ang Upas ay palitan ko ng Ubas dahil hindi naman Philippine Native Tree ang Ubas. Subalit sa ngayon, naisip kong imbes na Duhat ay ang punong Dita muna dahil nagligtas ng maraming buhay ang punong Dita nang rumagasa ang bagyong Ondoy noong 2009 sa Barangay Bagong Silangan sa Lungsod Quezon. Dito nakatira ang isang kasama ko sa grupong Sanlakas, at sa unang anibersaryo ng Ondoy ay nag-alay kami ng kandila para sa mga nasawi sa Ondoy. 

Kung papansinin ang talaan sa aklat, walang nakatalang punong nagsisimula sa E, F, J, Q, V, at X. Kaya ang ABC ay baka maging Abakada ng mga Katutubong Puno sa Pilipinas. Tingnan na lang natin sa kalaunan. Ang Calumpit nga ay Kalumpit sa PNT 101. Puno rin pala ang Antipolo na nasa PNT 101. O baka mas maganda kong gawin, gawan ko pareho ng tula bawat titik. Halimbawa, sa titik A, may tula para sa Atis at sa punong Anilaw. Sa titik B ay Bayabas at Betis. Para may pambata (young) at may pangtigulang (adult) at pangmatanda (oldies). Para masaya, di ba?

Gayunman, yaon lang nakatala muna sa mga aklat na Philippine Native Trees ang aking gagawan ng tula. Kung wala sa talaan nito ay hindi ko gagawan ng tula. Kung magawan ko man ng tula ang wala sa aklat ay hindi ko isasama sa proyektong ito, kundi dagdag-koleksyon sa iba pang tula.

Sa ngayon, sisimulan ko na munang basahin ang PNT 202. Maraming salamat sa pagtitiwala na napunta sa akin ang ganitong mahalagang proyekto.

Nageekobrik pa rin sa kaarawan

kahit man nasa pagdiriwang nitong kaarawan

patuloy pa ring nageekobrik, di mapigilan

pagkat iyon na ang adbokasyang naging libangan

nageekobrik sa gitna ng tagay at pulutan

pagpatak ng alas-dose'y matiyagang hinintay

upang simulan ang pageekobrik at pagtagay

kaarawan ni Gandhi't Benjie Paras ang kasabay

kay Marcel Duchamp na pintor ay araw ng mamatay

magandang pambungad ng araw ang pageekobrik

madaling araw man ay patuloy na nagsisiksik

ng ginupit na plastik sa tinipong boteng plastik

sige sa pageekobrik, walang patumpik-tumpik

bagamat plastik ay dumagsa ngayong may pandemya

upang di magkahawaan, lutasin ang problema

pagkat lupa't dagat sa plastik ay nabulunan na

kaarawan man, nasa isip pa rin ang hustisya

di sapat na sabihin mo lang, "Ayoko sa plastik!"

habang wala kang ginawa sa naglipanang plastik

tititigan mo lang ba dahil ayaw mo sa plastik?

o gagawa ka ng paraan tulad ng ekobrik?

hustisyang pangkalikasan ang aking panawagan

di lang pulos inom at magsaya sa kaarawan

isipin pa rin ang pagtaguyod ng kalikasan,

ng kagalingan ng daigdig, kapwa, sambayanan

- gregoriovbituinjr.

10.02.2020