Saanman mapadpad

SAANMAN MAPADPAD

pupuntahan kita, aking sinta

kung naroon ka sa opisina

kung nagtampisaw ka sa aplaya

kung nasa rali ka sa kalsada

sasama pa rin akong maglakad

saanman tayo, sinta, mapadpad

kung kinakailangang lumipad

aking pakpak ay di masasadsad

upang malikha ang mga tula

ng hinahangad nating paglaya

na tangan ang prinsipyong dakila

haharapin ang anumang sigwa

halina, giliw, ako'y samahan

sa ating bawat patutunguhan

bayan ay ating paglilingkuran

sa laban, wala tayong iwanan

MALIGAYANG KAARAWAN!

- gregoriovbituinjr.

01.05.2024

Paalala sa sarili

PAALALA SA SARILI

magtimpla ng gatas sa umaga

o kaya ay maghanda ng tsaa

katawa'y palakasin tuwina

lalo't tulad ko'y tumatanda na

patuloy pa ring maglakad-lakad

mag-ehersisyo kahit makupad

mag-push-up din para sa balikat

upang lumakas pag nagbubuhat

minsan naman ay mag-shadow boxing

tiyaking sapat lang kung kakain

gulay at isda ang almusalin

pagkain ng karne'y bawasan din

dapat katawan na'y alagaan

lalo't higit ang puso't isipan

gatas o tsaa muna'y agahan

bago ang trabaho'y paghandaan

- gregoriovbituinjr.

01.05.2024

Sapaw na tuyong pusit sa hapunan

SAPAW NA TUYONG PUSIT SA HAPUNAN

sinapaw ko sa sinaing ang tuyong pusit

imbes iprito sa kawali'y makatipid

okra't itlog ay sapaw din para sa paslit

payak na ulam sa hapunan, saya'y hatid

pag nagprito pa'y dagdag na paggamit ng gas

nang sinapaw sa kanin, aba'y anong sarap

diskarte lang upang sa gastos makaiwas

upang buhay ay di mukhang aandap-andap

may nadulot din ang pagtitig sa kisame

at pagtunganga ko'y nagkaroon ng silbi

aba'y nakakaisip minsan ng diskarte

busog ka na'y nakatipid pa ngayong gabi

maraming salamat, kaunti man ang ulam

at nairaos ang masarap na hapunan

- gregoriovbituinjr.

01.04.2024

Pagtitig sa kawalan

PAGTITIG SA KAWALAN

pagtitig sa kawalan

ba'y tanda ng kawalan?

wala bang mahingahan

ng nasa kalooban?

alala'y suliranin

at nasa saloobin

paano bang gagawin

upang ito'y lutasin

napatitig sa langit

sa palad ba'y inugit

ang sangkaterbang lupit

di na makabunghalit

subalit may solusyon

sa problemang may rason

hanapin ko lang iyon

aalpas sa kahapon

- gregoriovbituinjr.

01.04.2024

Ang aklat ng haiku ni Rogelio G. Mangahas

ANG AKLAT NG HAIKU NI ROGELIO G. MANGAHAS

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kayganda ng aking pakiramdam nang mabili ko ang aklat na "Gagamba sa Uhay, Kalipunan ng mga Haiku" ng makatang Rogelio G. Mangahas, na may salin sa Ingles ni Marne L. Kilates. Animo'y isang gintong aklat ang aking napasakamay.

Nabili ko iyon sa National Book Store sa Malabon City Square, sa Letre, Malabon noong Hunyo 14, 2023, sa halagang P250.00. Inilathala iyon ng C & E Publishing noong 2006. Umaabot ng 183 pahina, na kung idaragdag ang 34 pahinang naka-Roman numeral, dahil sa Liham ng May-akda, Translator's Note, at Introduksyon ni national artist Rio Alma, ay 217 pahina lahat.

Nasa 270 haiku ang nasulat ni Mangahas, kaya 270 haiku rin ang isinalin ni Kilates. Bawat haiku ay may nakatalagang numero. Nahahati sa pitong bahagi ang mga ito, kung saan pinamagatan niya ang nilalaman ng Mga Uhay ng Haiku:

1. Tutubi sa Tukal - Haiku 1-32 (32 haiku)

2. Hiyaw sa Kalaw - Haiku 33-90 (58 haiku)

3. Laglag na Hasmin - Haiku 91-114 (24 haiku)

4. Gagamba sa Uhay - Haiku 115-175 (61 haiku)

5. Maya sa Barbed Wire - Haiku 176-212 (37 haiku)

6. Sugatang Punay - Haiku 213-223 (11 haiku)

7. Alitaptap sa Gulod - Haiku 224-270 (47 haiku)

Malalalim o marahil ay lalawiganin ang ilang mga salita na kailangan mo pang tingnan ang kahulugan sa diksyunaryo. O kaya'y basahin ang salin sa Ingles upang maunawaan mo kung ano iyon. Kayganda rin ng salin at sinubukan din ni Kilates na nasa pantigang 5-7-5 din ang mga ito, bagamat marami ring hindi nasa pantigang 5-7-5.

Ginamit kong sanggunian ang UP Diksiyonaryong Filipino (UPDF), at ang English-Tagalog Dictionary (ETD) ni Leo James English. Maganda ring may salin sa Ingles ang mga haiku upang mas mabasa rin ito ng mga banyaga at dayuhang nakakaunawa ng Ingles.

Marahil ay sasabihin mo, pareho lang naman ang banyaga sa dayuhan, ah. Sa palagay ko'y hindi. Ang dayuhan ay yaong nakatuntong sa ating bansa na iba ang nasyunalidad. Ang banyaga ay yaong tagaibang bansa, na marahil ay hindi umalis ng kanilang bansa kaya hindi dumayo sa ating bansa. Halimbawa, ang makatang Edgar Allan Poe ay banyaga subalit hindi dayuhan, dahil hindi naman siya umalis sa Baltimore at nagpunta ng Pilipinas. Gayunpaman, magpatuloy tayo.

Nagustuhan ko ang kanyang mga haiku, o tulang nasa tatlong taludtod at may pantigang 5-7-5. Tingnan ang ilang haiku sa aklat ni Mangahas.

Haiku 1

Tingnan, tutubi'y

darakma lang ng niknik,

tuntunga'y tukal.

Madaling maunawaan ang tutubi, subalit hindi ang niknik at tukal. Kaya masasabi mong ito'y lalawigan. Ang niknik ay kulisap na maliit, subalit ang tukal ba'y ano? Subalit dahil sa salin ni Kilates, agad kong nabatid na ito pala ang taal na salita sa lotus.

Haiku 1 (salin)

Watch, a dragonfly,

poised to snatch a gnat,

must stand on lotus.

Sa ETD, p. 411, ang gnat ay "a small, two-winged insect or fly: Niknik. Sa UPDF, p. 820, ang niknik ay "1. maliit na insektong sumisipsip ng dugo; 2. maliit na lamok." Sa UPDF, p. 1283, ang tukal ay may dalawang kahulugan, batay sa kudlit o paano ito sinabi, ang túkal ay salitang Ilokano na "tukod na kawayan, ginagamit sa mga punong nakahilig." Ang tukál naman ay salitang Botany na "halamang tubig (Eichhornia crassipes) na biluhaba ang dahon na may lapad na 5-12 sm, mapintog ang tangkay, mabalahibo ang mga ugat, tila dapò ang mga bulaklak na asul o lila, at hugis itlog ang mga buto: hasinto, pulaw, water hyacinth.

Aba, magkaiba ang water hyacinth sa lotus, di ba? Ayon sa UPDF, p. 716, ang lotus ay "2.a. halamang lily (genus Nelumbo) na may pink at malalaking bulaklak." Gayunman, di man magtugma ang salin ng tukál sa lotus, ito'y upang mas maunawaan lang natin saan nga ba nakatuntong ang tutubi, kundi sa isang halamang tubig.

Haiku 42

Simbad ng banoy:

kaytahimik.. iniwa'y

kará at kulós.

Upang magkasya sa limang pantig sa unang taludtod, ginamit ay banoy imbes na agila. Maaari ding lawin. Subalit ano ang kará at kulós? Ito ba'y ang sugal na kara at kurus? Ano ang kaugnayan nito sa agila? Tiningnan natin ang salin.

Haiku 42 (salin)

Eagle-swoop: swift

and quiet... all that's left: racket

of monkeys, rustle of leaves.

Wow! May bago na naman tayong natutunang salitang lalawiganin. Ano ang racket of monkeys? May raketa ba ang mga unggoy, tulad sa tenis o badminton? Ano ang kará? Ito ang pagkakaingay ng mga unggoy. Ayon sa ETD, p. 816, bukod sa stringed bat, ang racket ay "2. a loud noise". Ayon naman sa UPDF, p. 578, ang kará (hindi kára) ay "1. paulit-ulit na pagpadyak. 2. aklaha." Ano naman ang aklaha? Sa UPDF, p. 23, ang aklaha ay "1. hiyawan ng mga unggoy. 2. [Sinaunang Tagalog] sigaw ng mga api at nawalan ng kapangyarihan." Ang kulós naman, sa UPDF, p.640, ay "kaluskos".

Kaya kung pag-iisipan natin ang binasa nating haiku, o ilalarawan natin sa utak, ito'y hinggil sa mabilis at walang ingay na pagdapo ng agila sa puno, na nang muling lumipad, ang naiwan na lang ay ang nagkakaingay na unggoy at ang kaluskusan ng mga dahon.

Kung ito pa ay monkey-eating eagle, baka nakadagit pa ng unggoy ang agila, kaya nagkaingay ang mga unggoy, habang naglaglagan din ang mga dahon sa puno.

Napakapayak naman at madaling unawain ng Haiku 169.

Kita ko'ng uod

sa bulok na bayabas,

wari'y umindak.

Subalit iba ang Haiku 173, dahil wala sa UPDF ang "nagsamalo"

Baguntao kong

tinungkia'y sinakyan -

ba'y nagsamalo!

Kadalasan ang baguntao ay tumutukoy sa binata, o marahil ay nagbibinata na, bagong tuli. Subalit sa haiku ni Mangahas, ito'y tumutukoy sa anak ng baka o kalabaw. Nang nilagyan ng lubid ang ilong ng guya, o ng baguntao, ito'y nagwala o nagsamalo.

Sumigla ang aking panulat nang mabasa ko ang aklat na ito ng mga haiku ni Mangahas, na karaniwan ay pumapaksa sa buhay sa kalikasan at sa lalawigan, at dahil dito'y sinubukan kong makalikha rin ng haiku. Subalit dahil ako'y mas nasa kalunsuran nakatira ay binigyan ko ng buhay ang ilang mga paksa sa lungsod. Narito ang ilan:

1

patuloy pa rin

ang kontraktwalisasyon

sa Bagong Taon

2

obrero'y hirap

sa kontraktwalisasyong

sadyang laganap

3

nang mag-Climate Walk

kami, ang aming hiyaw:

Climate Justice Now!

4

putok sa buho

raw siya kaya dukha;

walang magulang?

5

tuloy ang kayod

mababa man ang sahod

kaysa lumuhod

6

huwag matakot

makibaka, kasama!

laban sa buktot

7

sistemang bulok

dala ng mga hayok

at nailuklok

8

dapat palitan

ang sistemang gahaman

di pang-iilan

9

kinabukasan

ay ating ipaglaban

para sa bayan

10

ang aking asam

kabuluka'y maparam

nang di magdamdam

Isang inspirasyon sa mga tulad kong mangangatha ng tula ang pamanang iniwan sa atin ng makatang Rogelio G. Mangahas. Isang taospusong pagpupugay.

01.04.2024

Poot at Pag-ibig

POOT AT PAG-IBIG

Munting sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Dalawa sa damdaming kilala ng tao ang poot at pag-ibig. Dalawang paksang dumadaloy sa kaisipan ng ating mga ninuno ilang libong taon na ang nakararaan.

Nakabili ako ng dalawang aklat hinggil sa dalawang paksang ito sa magkaibang panahon. Nabili ko ang aklat na "I Hate and I Love" ni Catullus, sa Fully Booked sa Gateway, Cubao noong Marso 28, 2018, sa halagang P80.00, na umaabot ng 56 pahina. Nabili ko naman ang "Aphorisms on Love and Hate" ni Friedrich Nietsche, sa Fully Booked sa Gateway, Cubao noong Disyembre 8, 2023, sa halagang P180.00, na umaabot naman ng 57 pahina. Kapwa ito inilathala ng Penguin Classics, at may sukat na 4 3/8 inches at 6 1/4 inches (o 4.375" x 6.25").

Napakalayo ng agwat ng dalawang awtor na nagsasaad na talagang ang poot at pag-ibig ay paksa na noon pang unang panahon hanggang ngayon.

Sino si Catullus? Isinilang noong 84 BCE at namatay noong 54 BCE), siya ay makatang Latino ng huling Republikang Romano na nagsulat pangunahin sa neoteric na istilo ng tula, na nakatuon sa personal na buhay kaysa sa mga klasikal na bayani. Ang kanyang mga tula ay binabasa at patuloy na nakakaimpluwensya sa mga tula at iba pang anyo ng sining. 

Ang makatang si Catullus, ayon sa Poetry Foundation, mula sa kawing na https://www.poetryfoundation.org/poets/gaius-valerius-catullus, "Sa Roma, malaki ang papel na ginampanan ni Catullus at ng kanyang kahenerasyon, ang "mga bagong makata" sa pagbuo ng pagtulang Augustan. Nakatulong sila upang lumikha ng posibilidad na ang isang tao ay maaaring maging makata bilang propesyon. Dinala nila sa Roma ang natutunan at may kamalayan sa sarili na istilo ng Hellenistic na tula, at nakatulong sila sa paglikha at pagtuklas ng interes na iyon sa malibog na patolohiyang inilabas sa elehiya ng Romanong pag-ibig. Sa kalaunan, sa panahon ng imperyo, naging modelo si Catullus para sa mga epigramo ni Martial, mga tulang nmatatalisik, kadalasang bulgar at satirikong mga obserbasyon sa buhay sa Roma." 

Sino naman si Friedrich Nietzsche? Ayon sa Stanford Encyclopedia of Philosophy (https://plato.stanford.edu/entries/nietzsche/), "Si Friedrich Nietzsche (1844–1900) ay isang pilosopong Aleman at kritiko sa kultura na masinsinang naglathala noong 1870s at 1880s. Nakilala siya sa mga walang patumanggang pagpuna sa tradisyunal na moralidad at relihiyon sa Europa, gayundin sa mga kumbensyonal na ideyang pilosopikal at panlipunan at pampulitikang kabanalan na nauugnay sa modernidad. Marami sa mga kritisismong ito ay umaasa sa mga sikolohikal na diagnosis na naglalantad ng maling kamalayan na nakakahawa sa mga natanggap na ideya ng mga tao; sa kadahilanang iyon, siya ay madalas na nauugnay sa isang grupo ng mga huling modernong palaisip (kabilang sina Marx at Freud) na nagsulong ng isang "hermeneutics ng hinala" laban sa mga tradisyonal na halaga (tingnan ang Foucault [1964] 1990, Ricoeur [1965] 1970, Leiter 2004). Ginamit din ni Nietzsche ang kanyang mga sikolohikal na pagsusuri upang suportahan ang mga orihinal na teorya tungkol sa likas na katangian ng sarili at mga mapang-udyok na panukalang nagmumungkahi ng mga bagong halaga na sa tingin niya ay magsusulong ng kultural na pagbabago at mapabuti ang panlipunan at sikolohikal na buhay sa pamamagitan ng paghahambing sa buhay sa ilalim ng mga tradisyonal na halaga na kanyang pinuna."

Malalalim ang pagtingin sa kanila ng mga nakalap nating saliksik. Kaya nais din nating bigyang pansin ang lalim ng kanilang aklat hinggil sa dalawang emosyong talagang kilala ng tao. Dalawang damdamin at pilosopiyang pinatingkad sa kanilang sulatin.

Ayon kay Catullus, "I hate and I love. And if you ask me how, I do not know: I only feel it, and I'm torn in two. (Napopoot ako at umiibig. At kung tatanungin mo ako kung paano, ewan ko: nararamdaman ko lang ito, at nahati ako sa dalawa.)"

Ayon naman kay Nietzsche: "We must learn to love, learn to be kind, and this from earliest youth... Likewise, hatred must be learned and nurtured, if one wishes to become a proficient hater. (Dapat tayong matutong magmahal, matutong maging mabait, at mula pa sa mga pinakaunang kabataan... Gayundin, ang pagkapoot ay dapat ding matutunan at alagaan, kung ang isang tao ay nagnanais na maging palagiang napopoot.)"

Bakit kailangan kang maging proficient hater, na isinalin ko sa palagiang napopoot? Bakit nga ba dapat kang mapoot, gayong mas makabubuti sa atin ang matutong magmahal. Ang pagkapoot, ayon sa nabasa kong talambuhay ni Joseph Goebbels, ay isang damdaming nagbigay-kapangyarihan sa Nazi Germany upang mapalakas at makapanakop ng maraming bansa. na marahil ay siya ring ginagawa ng mga Hudyo ngayon upang mapalayas ang mga Palestino sa lupang inagaw ng Israel.

Subalit mas makabubuting pag-ibig ang maging dahilan kung bakit tayo nabubuhay, lumalaban, at nakikibaka sa buhay. Hindi ba't mismong ang ating bayaning si Gat Andres Bonifacio ay may tulang "Pag-ibig sa Tinubuang Bayan". Mula sa pagbasa sa tulang iyon ay nalikha ko naman ang tulang "Pag-ibig sa Sangkatauhan."

Namnamin natin ang sinabi ni Che Guevara, "At the risk of seeming ridiculous, let me say that the true revolutionary is guided by a great feeling of love. It is impossible to think of a genuine revolutionary lacking this quality. (Sa panganib na magmukhang katawa-tawa, hayaan ninyong sabihin kong ang tunay na rebolusyonaryo ay ginagabayan ng nag-aalab na pakiramdam ng pag-ibig. Imposibleng isiping walang ganitong katangian ang isang tunay na rebolusyonaryo.)”

Tulad ko, bilang aktibistang nakikibaka, dapat nabubuhay tayo sa pag-ibig, nakikibaka tayo dahil batid natin ang karapatang pantao, at hustisyang panlipunan, upang maitayo ang isang lipunang walang pagsasamantala ng tao sa tao. Nais kong kumatha ng tula hinggil sa dalawang damdaming ito.

ANG POOT AT ANG PAG-IBIG

tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

talagang poot si Adolfo kay Florante

upang si Lawra'y maagaw at makatabi

poot din sa Hudyo si Adolfo ng Nazi

dulot ay Holocaust, napaslang ay kayrami

anong ganda ng sinabi ni Che Guevara

isang Argentinian at nagsilbi sa Cuba

may pag-ibig sa puso ng nakikibaka

upang palayain ang manggagawa't masa

ang poot at pag-ibig, dalawang emosyon

batid na ng tao noong unang panahon

si Abel nga'y pinatay raw ni Cain noon

Hudyo'y kinawawa ang Palestino ngayon

kayraming krimeng nagawa'y bunsod ng galit

sila'y nakapatay, ngayon ay nakapiit

di ba't mas mabuting tayo'y maging mabait

at pawang pag-ibig ang sa puso'y igiit

01.02.2024

Bagong Taon, Lumang Sistema

BAGONG TAON, LUMANG SISTEMA

bagong taon, lumang sistema

mayroon pa kayang pag-asa

upang makabangon ng masa

upang maibangon ang masa

mula pagkalugmok at dusa

ano ang ating hinaharap

nang sistema'y mabagong ganap

at lipunang pinapangarap

na pagkapantay ay malasap

at di lang hanggang sa hinagap

masa'y di dapat mabusabos

ng sistemang dapat makalos

patuloy pa rin ang pagkilos

upang kabuluka'y matapos

at ginhawa'y makamtang lubos

- gregoriovbituinjr.

01.01.2024